«Γδύνουν» εκκλησάκια και στήνουν αρχαίο ναό

Της Ν. ΚΟΝΤΡΑΡΟΥ-ΡΑΣΣΙΑ

Πόσο θεμιτό είναι να απογυμνώνεις βυζαντινά εκκλησάκια από τις αρχαίες πέτρες τους για να αναστηλώσεις ένα λαμπρό αρχαίο μνημείο, που σήμερα σώζει μόνο το ίχνος του; Μνημεία είναι και τα δύο και απαιτούν ισότιμη προστασία. Διανοηθήκατε ποτέ τη διάλυση του παρεκκλησίου της Μητρόπολης, τον Αγιο Ελευθέριο ή τη Γοργοεπήκοο, για να γυρίσουν οι λίθοι στην Ακρόπολη; Και από την άλλη πλευρά, θα αφήνατε γλυπτά του Φειδία στο τείχος της Ακρόπολης;

1 Σχεδιαστική αναπαράσταση του Ιερού του Αμυκλαίου Απόλλωνα 2 Μαρμάρινη διακόσμηση του θρόνου 3 Τμήμα της μαρμάρινης σίμης του θρόνου 4 Τα λεοντοπόδαρα από το θρόνο του θεού

Η συζήτηση μεταξύ των βυζαντινολόγων και αρχαιολόγων φούντωσε προχθές στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και άνοιξε πολλές φορές ο αρχαιολογικός Νόμος, ο οποίος του δίνει τη δυνατότητα να αποφασίζει για την απόσπαση ή μη τμημάτων από ένα μνημείο, εάν κάτι τέτοιο κρίνεται απαραίτητο για τη διάσωση ενός άλλου. Πολύ περισσότερο, αν αυτό το άλλο είναι ένα σημαντικό αρχαίο, όπως το Ιερό του Αμυκλαίου Απόλλωνα έξω από τη Σπάρτη. Ενα αινιγματικό τριώροφο οικοδόμημα του 6ου αιώνα π.Χ., με έναν κολοσσιαίο θρόνο στο κέντρο, όπου καθόταν ο τιμώμενος θεός. Το λατρευτικό άγαλμα του Απόλλωνα λέγεται πως υπερέβαινε σε ύψος το κτήριο, φθάνοντας τα 14,5 μέτρα, ενώ ολόκληρος ο ναός ήταν μαρμάρινος και περίτεχνα διακοσμημένος από τον φημισμένο γλύπτη και αρχιτέκτονα Βαθυκλή από τη Μαγνησία της Μικράς Ασίας.

Εδώ και σαράντα χρόνια οι αρχαιολόγοι, με πρώτο τον Αγγελο Δεληβορριά, που υπηρέτησε το 1966-68 στη Σπάρτη, άρχισαν να μαζεύουν τα σπαράγματα του Ιερού, που είναι σπαρμένα στην ευρύτερη περιοχή. Εχουν εντοπισθεί αρκετά αρχιτεκτονικά μέλη, κυρίως από το θρόνο, ανάμεσα στα οποία τα γιγαντιαία λεοντοπόδαρα, μήκους 90 εκατοστών το καθένα, όπως έλεγε ο αρχιτέκτων Μανόλης Κορρές. Εχει επίσης εκπονηθεί από το 2005, όταν επανήλθε ο Αγγελος Δεληβορριάς ως ερευνητής σε αυτό το Ιερό, ένα ανασκαφικό και αναστηλωτικό πρόγραμμα, για να αναδειχθεί το μνημείο, το οποίο σήμερα είναι δυσδιάκριτο, πάνω σ' έναν λόφο με την εκκλησία της Αγίας Κυριακής.

Η ερευνητική ομάδα του κ. Δεληβορριά έχει αρχίσει τις αποτυπώσεις των ταυτισμένων λίθων με το Ιερό του Αμυκλαίου Απόλλωνα, είτε αυτοί βρίσκονται ελεύθεροι είτε ενσωματωμένοι στα βυζαντινά εκκλησάκια. Οπως είπε στο ΚΑΣ ο αρχιτέκτονας Θεμιστοκλής Μπιλής, είναι αναγκαίες οι αποσπάσεις των κομματιών που βρίσκονται στην τοιχοποιία ή στο εσωτερικό ναών, για να ελεγχθούν και οι άλλες πλευρές τους. Η αφαίρεσή τους δεν θα επιρεάσει τη στατικότητα των ναών, επεσήμανε και ο επικεφαλής του προγράμματος, αρχαιολόγος Σταύρος Βλίζος, ούτε θα αλλοιώσει την αισθητική τους, γιατί θα αντικατασταθούν με τα ακριβή τους αντίγραφα.

Από αρχαίο υλικό είναι χτισμένος σε μεγάλο βαθμό ο νεότερος ναός της Αγίας Κυριακής (χτίστηκε το 1907-1920 από μάρμαρα της παλιάς ανασκαφής). Προ διετίας διαλύθηκε ο κτιστός πάγκος του προστώου του ναού και βρέθηκαν 20 αρχιτεκτονικά μέλη του θρόνου και του βωμού. Επίσης έχει εντοπισθεί στον Προφήτη Ηλία, στο Σκλαβοχώρι, εντοιχισμένο ένα μνημειακών διαστάσεων αρχαίο κατώφλι κι άλλα 15 αρχιτεκτονικά μέλη, γλυπτά και κιονόκρανα. Κομμάτια από τον θρόνο υπάρχουν ενσωματωμένα στην τοιχοποιία του Αγίου Νικολάου και ένα κιονόκρανο στους Αγίους Θεοδώρους. Περισσότερα αρχιτεκτονικά μέλη είναι αποθηκευμένα στο Μουσείο Σπάρτης, όπως δόμοι, ορθοστάτες, πλάκες δαπέδου, σπόνδυλοι κιόνων, κιονόκρανα τριών διαφορετικών τύπων (συνδυασμός ιωνικού με δωρικό ρυθμό), παραστάδες θυρών, τμήματα επιστυλίου και σίμης, μέχρι και πλάκες της οροφής.

Συνεπώς υπάρχει πλούσιο υλικό. Ετσι, παρά την γκρίνια των βυζαντινολόγων, που έλεγαν ότι δεν μπορούν οι αρχαιολόγοι να αποφασίζουν ερήμην των αρμόδιων Βυζαντινών Εφορειών, η άδεια για την απόσπαση των αρχαίων από τους ναούς δόθηκε. * πηγη