ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΚΑΛΑΣ

ΜΙΑ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΑΣ

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

Επιχειρώντας μια αναδρομή στο παρελθόν του τόπου μας η αναζήτηση μας θα μας οδηγήσει στους προϊστορικούς χρόνους.
Σε παλαιότατους χρόνους η περιοχή μας πρέπει να ήταν θάλασσα ή έλος που μεταβλήθηκε σιγά - σιγά, με την πάροδο των αιώνων σε προσχωσιγενή πεδιάδα. Έτσι, η πεδιάδα του Έλους είναι αποκλειστικό δημιούργημα του ποταμού Ευρώτα.
Ο Ευρώτας, πηγάζει από την Αρκαδία και διερχόμενος από την κοιλάδα της Σπάρτης, εκβάλλει στον Λακωνικό κόλπο. Όταν γίνονταν κυρίως μεγάλες πλημμύρες, ο Ευρώτας και άλλοι χείμαρροι - μεταξύ των οποίων και ο Βασιλοπόταμος - μετέφεραν σε βαθύτερα μέρη, στις στροφές και τις εκβολές του ποταμού σε μεγάλη ποσότητα διάφορα γαιώδη υλικά (άμμο, χαλίκια, πηλό κ.α.). Έτσι, η παραλία επεκτάθηκε και αυξήθηκε η ξηρά. Τα νέα εδάφη, εξάλλου, έγιναν ευφορώτατα.
Επιφανειακά ευρήματα αλλά και ευρήματα που προήλθαν από ανασκαφές απέδειξαν ότι η περιοχή μας κατοικήθηκε ήδη από την Νεολιθική Εποχή (6000 - 3000 π.χ.). Οι φορείς του Νεολιθικού και του επόμενου πρωτοελλαδικού πληθυσμού ήρθαν, όπως δείχνει η κατανομή των οικισμών, από την θάλασσα. Κατά την Νεολιθική εποχή, οι οικισμοί της Λακωνίας συγκεντρώνονται στις εύφορες πεδιάδες του Έλους και της Σπάρτης.
Οι συχνές πλημμύρες όμως του Ευρώτα δεν καθιστούσαν την πεδιάδα πρόσφορη για μόνιμη κατοίκηση, για αυτό και οι κάτοικοι προτίμησαν να εγκατασταθούν στους χαμηλούς λόφους που την περιβάλλουν. Εκεί ίδρυσαν μικρές πόλεις ή συνοικισμούς που διατηρήθηκαν και στην επόμενη εποχή της χαλκοκρατίας (3000 - 1100π·χ·)
Πιθανόν κατά την Πρωτοελλαδική (2800 - 1900 π.χ) ή την Μεσοελλαδική εποχή (1900 - 1600 π.χ) ιδρύθηκε και η πόλη Έλος όπως αποδεικνύεται από τα ευρήματα των ανασκαφών της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής με επικεφαλή το Λόρδο Ταΐηλορ το 1963, στον λόφο του Αγίου Στεφάνου (5χλμ από την Σκάλα, μεταξύ Σουλίου και Τρινήσων), τα οποία φυλάσσονται στο μουσείο Σπάρτης.
Οι ανασκαφές έφεραν στο φως όστρακα (πρωτοελλαδικής εποχής), όστρακα και αγγεία (μεσοελλαδικής εποχής), θεμέλια οικιών, οχυρωματικό τοίχος, τάφους (μυκηναϊκής εποχής 1600 - 1100 π.χ) κ.α. Τα άφθονα κεραμικά μάλιστα που βρέθηκαν δείχνουν ότι ο οικισμός είχε προχωρήσει -εκτός από τις αγροτικές ασχολίες- σε εμπορικές συναλλαγές με άλλα μέρη της Λακωνίας και τα Κύθηρα που κατέχονταν από τους Μινωίτες της Κρήτης. Ο ανασκαφέας ταυτίζει τον Άγιο Στέφανο με το ομηρικό Έλος.
Επίσης το 1930, στο χωριό Τσάσι, ανακαλύφθηκε τυχαία αρχαίος θολωτός τάφος εντός του οποίου βρέθηκαν πήλινα αγγεία και πιθάρια χρονολογούμενα στην πρωτοελλαδική εποχή. Σε κοντινούς λοφίσκους του ίδιου χωριού, βρέθηκαν αγγεία υστεροελλαδικής και κλασικής εποχής.
Άρα, η ακριβής θέση της πόλης Έλος δεν έχει καθοριστεί. Εκτός από τον Άγιο Στέφανο και το Τσάσι επισημάνθηκαν πολλές άλλες θέσεις όπως: του Αϊ-Στράτηγου (Αστέρι), του Βλαχιώτη, κ.α. Σύμφωνα με νεότερη εκδοχή το Έλος δεν ήταν ενιαία πόλη.
Κατά τους επόμενους αιώνες (υστεροελλαδική ή μυκηναϊκή εποχή) ήρθαν ειρηνικά - σύμφωνα με τον Ηρόδοτο - οι Αχαιοί στην Λακωνία, οι οποίοι γρήγορα αφομοιώθηκαν με τον ντόπιο πληθυσμό. Το Έλος υπήρξε σημαντικό κέντρο τους. Πρώτος οικιστής της περιοχής ήταν ο νεότερος γιος του Περσέα (βασιλιά της Τίρυνθας και ιδρυτή των Μυκηνών) Έλιος, σύμφωνα με μια μυθική παράδοση που έφτανε μέχρι τα χρόνια του Στράβωνα και του Παυσανία. Από τον Έλιο έλαβε και την ονομασία Έλος.
Κατά τον Τρωικό Πόλεμο το Έλος ήταν σημαντική πόλη. Είχε γίνει το λιμάνι των Αμυκλών και το επίνειο όλης της κεντρικής Λακωνίας. Το «έφαλον πτολίεθρον Έλος» (δηλ. η παραθαλάσσια πόλη Έλος) είχε συμμετάσχει με δικά του πλοία στον Τρωικό πόλεμο (Ομήρου Ιλιάδα Β584) γεγονός που υποδηλώνει την οικονομική ευρωστία του.

ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

ΔΩΡΙΚΟΙ (ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΟΙ) ΧΡΟΝΟΙ

Μετά την κάθοδο των Δωριέων (1050 - 950 π.χ) οι Αχαιοί της Λακωνίας υποτάχθηκαν με ευκολία σε αυτούς και ιδρύθηκε το πανίσχυρο μετά δωρικό κράτος με πρωτεύουσα την Σπάρτη. Το Έλος προέβαλε σθεναρή αντίσταση στους Δωριείς. Οι αγώνες για την κατάληψη της πεδιάδας υπήρξαν μακρόχρονοι. Τελικά, το 770 π.χ τους υπέταξε ο βασιλιάς Αγις ή το 785 π.χ ο Αλκαμένης, ή, κατ' άλλους ιστορικούς ο Σόος. Η τιμωρία των κατοίκων του Έλους ήταν σκληρή. Αποτέλεσαν τους γνωστούς μας είλωτες. Οι είλωτες ήταν απόγονοι του υποδουλωμένου ντόπιου πληθυσμού {ετυμολογία: από την ρίζα —ελ του ρήματος αλίσκομαι και όχι από την πόλη Έλος). Ήταν δούλοι του δημοσίου και υπολογίζονταν σε 20 — 25 χιλιάδες κατά τον ιστορικό Πολύβιο. Για την επαγρύπνηση και παρακολούθηση των κατοίκων του Έλους (ειλώτων), οι Σπαρτιάτες είχαν ιδρύσει ειδικές φρουρές στα Τρίνησα. Το προϊόν της εύφορης κοιλάδας του Ευρώτα και του Έλους αποτελεί την οικονομική βάση του σπαρτιατικού κράτους: εξασφαλίζει την συντήρηση της τάξης των Σπαρτιατών οπλιτών. Η περιοχή του Έλους υπέστη πολλές και φοβερές καταστροφές κατά τους ιστορικούς χρόνους : από τους Αθηναίους με επικεφαλής τον Νικία που την λεηλάτησαν το 424 π.χ μετά την κατάληψη των Κυθήρων, (Θουκυδίδης Δ54), από τον σεισμό του 375 π.χ, από τον Επαμεινώνδα μετά την μάχη των Λεύκτρων το 369 π.χ (Ξενοφώντος Ελληνικά 2, 5, 34). ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ (2^ος αιώνας π.Χ. - 330 μ.Χ.)
Τη Ρωμαϊκή εποχή η πεδιάδα του Έλους λεηλατήθηκε από το Ρωμαίο στρατηγό Τίτο Φλαμινίνο (196 π.Χ.),ο οποίος με το στόλο του είχε καταπλεύσει στο Λακωνικό κόλπο.
Μετά την υποταγή της Ελλάδας στους Ρωμαίους (146 π.Χ.) η ειλωτεία καταργήθηκε.Τότε οι κάτοικοι της περιοχής κατόρθωσαν να συγκεντρωθούν σ' ένα μέρος καινά σχηματίσουν πολίχνη (χωριό).
Σε αντίθεση με τους άλλους Λάκωνες οι κάτοικοι του Έλους ,επειδή παρέμειναν μια υποτονική και υπανάπτυκτη αγροτική κοινωνία ,δε μπόρεσαν να συμμετάσχουν στο "Κοινό των Λακεδαιμονίων" και αργότερα στο "Κοινό των Ελευθερολακώνων".

Πολλά χρόνια μετά ,ο γεωγράφος Στράβων (64π.Χ.- 24μ.Χ.) βρήκε περιηγούμενος στην περιοχή μας: "τοποθεσία ελώδη και κώμη Έλος, που παλιότερα ήταν πόλη, όπως λέει ο Όμηρος" ενώ ο Παυσανίας (2^ος μ.Χ. αιώνας ) αναφέρει ότι : "προχωρώντας κανείς από το Γύθειο τριάντα περίπου στάδια (=5.400 μ.) συναντά στη στεριά,αριστερά ,τα τείχη της λεγόμενης Τρινάσον, η οποία κάποτε ήταν οχυρό,νομίζω, κι όχι πόλη.Το όνομα προήλθε, πιστεύω, από τα νησάκια που βρίσκονται σ' αυτό το μέρος.Προχωρώντας από την Τρίνασο ογδόντα περίπου στάδια (= 14.400 μ.) συναντά κανείς τα ερείπια του Έλους ... Υπήρχε (στο παρελθόν) μια παραθαλάσσια πόλη,το Έλος... "

ΕΝΟΤΗΤΑ Α'