ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΚΑΛΑΣ

Α ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ (1461- 1685)

Μετά τη άλωση της Κων\πολης (1453), η κατάκτηση από τους Τούρκους των άλλων περιοχών του Βυζαντίου ,που ήταν ακόμη ανεξάρτητες ή βρίσκονταν κάτω από την κυριαρχία Λατίνων , ήταν ζήτημα χρόνου.
Ως το 1460 ολοκληρώθηκε και η κατάκτηση της Πελοποννήσου .Η περιοχή του Έλους περιήλθε στην τουρκική κυριαρχία το 1461. Το 1463 όμως ,οι Ενετοί παρακίνησαν τους Έλληνες της Πελοποννήσου σε εξέγερση εναντίον των Τούρκων. Τότε ο σουλτάνος Μωάμεθ Β' παραχώρησε ως δώρο το τιμάριο του Έλους στον αρχηγό των Μανιατών Κροκόδειλο Κλαδά. Εκείνος δε δέχτηκε την προσφορά αλλά συμμάχησε με τους Ενετούς εναντίον των Τούρκων.
Η Τουρκοκρατία βρήκε την πεδιάδα αρκετά πυκνοκατοικημένη και ευημερούσα .Αυτή την εποχή ιδρύθηκαν τα χωριά Αλαήμπεη , Σεΰδαλή (τούρκικες ονομασίες ) και Λεήμονας (από την εκκλησία Άγιος Παντελεήμονας η ονομασία ).Επίσης , χτίστηκε ο ναός των Γενεθλίων της Θεοτόκου στο Τσάσι από τον επίσκοπο Έλους Διονύσιο Λιτζίκα το 1640.
Ολόκληρη η επαρχία Επιδαύρου Λιμηράς ανήκε στο Βιλαέτι της Μονεμβασίας. Τα εύφορα μέρη της πεδιάδας, εξάλλου , σύμφωνα με τον τουρκικό νόμο, παραχωρήθηκαν στους σπαχήδες (=Τούρκους στρατιωτικούς αξιωματούχους των επαρχιών ) ενώ τα λιγότερο εύφορα στους υπόλοιπους Τούρκους. Ακόμη και η σουλτάνα κατείχε τα χωριά του Έλους Δουραλή, Πρίνικο και Τσάσι καθώς και τα ιχθυοτροφεία της περιοχής .Τα άγονα και βαλτώδη εδάφη παρέμειναν στους χριστιανούς. Ακόμη και αυτή όμως η ελάχιστη γη με τον καιρό περιήλθε στα χέρια των Τούρκων ( ως αντάλλαγμα χρεών ,υποθηκών και τιμωριών των χριστιανών).

ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑ (1685 -1715 )

Η ανάκτηση της Πελοποννήσου από τη Βενετία, που διήρκεσε τριάντα χρόνια ( 1685 - 1715 ) , είχε παροδικές μόνο συνέπειες στην οικονομική και κοινωνική εξέλιξη του τόπου, αν και θεωρείται εποχή ανάπαυλας και ανακούφισης από τη βαρβαρότητα των Τούρκων.
Οι Ενετοί φρόντισαν για την ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό της γεωργίας ,της βιοτεχνίας και του εμπορίου.
Η περιοχή του Έλους υπαγόταν στο Γενικό Προβλεπτή που είχε έδρα τη Μονεμβασία. Η πεδιάδα του Έλους αποτελούσε ένα ξεχωριστό territorio (=επαρχία ) με την ακόλουθη πληθυσμιακή σύνθεση , όπως φαίνεται από την απογραφή του Ενετού Grimani το 1700:

Πίνακας 1

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΟΡΙΣΜΕΝΩΝ) ΧΩΡΙΩΝ ΤΗΣ ΠΕΔΙΑΔΑΣ ΤΟΥ ΕΛΟΥΣ ΚΑΤΑ ΤΟ 1700 ΧΩΡΙΑ__ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ_ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ

Vrontama	41	119
Muressi e Felizzi	20	98
Gramella	25	121
Allabei	9	40
Zassi	40	157
Sedagli	28	111
Scalla	61	219
Leimona	43	156
Πηγή: Κουτσογιαννόπουλου	Γ.Δ. «Η Μονεμβασία	και η ενδοχώρα της»,τομ.

Β' ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ (1715-1821)

Τα χρόνια αυτά η Σκάλα ξέπεσε σε μικρή κωμόπολη (με σημασία βέβαια μεγαλύτερη των άλλων χωριών) επειδή το ενετικό έργο, λόγω της παραμέλησης του και των πλημμύρων, καταστράφηκε. Έτσι, η Σκάλα αποκόπηκε και από την θαλάσσια επικοινωνία εφ' όσον από την ξηρά δεν συνδεόταν τότε, όπως σήμερα, με την Μονεμβασία και την Σπάρτη γιατί η κεντρική οδός Μονεμβασίας - Σπάρτης διερχόταν μέσω Σκούρας - Γράμμουσας - Μυρτιάς - Βλαχιώτη - Απιδιάς κ.λ.π.
Μετά το 1700 μ.χ, κατά καιρούς, η Σκάλα υπήρξε έδρα της Επισκοπής Έλους και ο Ναός της Μεταμόρφωσης τότε ήταν επισκοπικός Ναός. Η Επισκοπή Έλους διατηρήθηκε σε όλη την διάρκεια της Τουρκοκρατίας και άλλοτε είχε έδρα τη Σκάλα, άλλοτε το Γεράκι και άλλοτε το Φιλίσι. Το έτος 1800 κτίστηκε ο Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Φιλίσι από τον Επίσκοπο Έλους Κύριλλο.
Ωστόσο, η κατάσταση την περίοδο της δεύτερης Τουρκοκρατίας, ήταν ηπιότερη και δεν σημειώθηκαν πράξεις βαρβαρότητας. Εξάλλου, ελάχιστοι Τούρκοι διέμεναν στην πεδιάδα και σε ορισμένα χωριά μόνο. Παρατηρήθηκε μάλιστα και το αξιοσημείωτο φαινόμενο οι Τούρκοι της πεδιάδας να έχουν σχεδόν εξελληνιστεί, αφού χρησιμοποιούσαν την Ελληνική γλώσσα.
Παρόλα τα παραπάνω, δεν έλειψε ,η δράση ονομαστών κλεφτών. Μετά την αποτυχία όμως της Επανάστασης των Ορλώφ (Ορλωφικά, 1770) περίπου 12.000 Αλβανοί (που είχαν διαταχθεί από τον Σουλτάνο να καταστείλουν την εξέγερση) παρέμειναν για εννέα χρόνια, ρήμαξαν κυριολεκτικά και αιματοκύλισαν την πεδιάδα του Έλους (αλλά και άλλοι, σύνολο 50.000, ολόκληρη την Πελοπόννησο). Πολλοί κάτοικοι της περιοχής που εξετάζουμε κατέφυγαν για να γλιτώσουν στα Κύθηρα (υπό Αγγλική Κατοχή), στην Άνδρο και άλλα νησιά του Αιγαίου ή στην Ρωσία. Μόλις το 1779 η Πύλη κατόρθωσε με την βοήθεια Ελλήνων κλεφτών να τους εξοντώσει, αφού είχαν προξενήσει τεράστιες καταστροφές.
Αλλά και οι Μπέηδες της Μάνης εποφθαλμιούσαν την εύφορη πεδιάδα του Έλους και συνεχώς συγκρούονταν με τους Τούρκους που κατείχαν την περιοχή.
Η προετοιμασία της Επανάστασης κατά τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας δεν άφησε αδιάφορους τους κάτοικους της πεδιάδας. Πολλοί μυήθηκαν στην Φιλική Εταιρεία. Ανάμεσα τους ο Επίσκοπος Έλους, Άνθιμος Σκαλιστήρης, ο οποίος, εκτός των άλλων, έστελνε κρυφά το νίτρο, που εξαγόταν από τα ορυχεία του Φιλησίου, στους μπαρουτόμύλους των Αφών Σπηλιωτόπουλων στην Δημητσάνα για την παρασκευή πυρίτιδας. Ως αντάλλαγμα έπαιρνε έτοιμη πυρίτιδα και βόλια που έκρυβε σε μυστικές αποθήκες για τον αναμενόμενο Αγώνα. Κατά τα τελευταία προεπαναστατικά χρόνια, η πληθυσμιακή σύνθεση των χωριών που εξετάζουμε

ΠΙΝΑΚΑΣ 2

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΟΡΙΣΜΕΝΩΝ) ΧΩΡΙΩΝ ΤΗΣ ΠΕΔΙΑΔΑΣ ΤΟΥ ΕΛΟΥΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

ΧΩΡΙΟ ΚΑΤΟΙΚΟΙ

Σκάλα 250

Αλαήμπεη 10

Τσάσι 18

Φιλίσι 17

Γράμμουσα 21

Λεήμονάς 32

Σεϋδαλή 9 Πηγή: Κατσώρης Α.Δ «Επαρχία Επιδαύρου Λιμηράς, η άγνωστος χερσόν

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ (1821 -1831)

Η εκκίνηση της Επανάστασης στην Καλαμάτα (21 Μαρτίου 1821), συνέβαλε και στην απελευθέρωση της περιοχής του Έλους, η οποία συγκαταλέγεται στις ελάχιστες περιοχές της Πελοποννήσου που από τις πρώτες ημέρες του Αγώνα κέρδισαν την ελευθερία τους. Μετά την επιτυχία του στρατηγικού τεχνάσματος του Αναγνωσταρά, οι Τούρκοι έντρομοι κατέφυγαν στο φρούριο της Μονεμβασίας.
Ο μεγάλος απελευθερωτικός Αγώνας του 1821 βρήκε τους κάτοικους του Έλους να μάχονται μαζί με άλλους Λάκωνες για να πάρουν από τους Τούρκους το κάστρο της Μονεμβασιάς (έπεσε στις 23/7/21).
Επίσης, οι κάτοικοι της πεδιάδας του Έλους έχοντας στο πλευρό τους τον Επίσκοπο Άνθιμο ο οποίος αφού προσέφερε πολλά στην Επανάσταση, πέθανε από τύφο μετά την άλωση της Τριπολιτσάς (Σεπτέμβρης του 1821) - πολέμησαν σε πολλές μάχες της Πελοποννήσου.
Η άφιξη του Ιμπραήμ στην Ελλάδα (1825) προξένησε μεγάλες καταστροφές : ο στρατός των Αιγυπτίων, αφού αποβιβάστηκε στα Τρίνησα και συνέτριψε την εκεί επί τρεις ημέρες απεγνωσμένη αντίσταση του αγωνιστή Κώστα Σουλιώτη - η οποία όμως έδωσε τον χρόνο στους κάτοικους των χωριών να καταφύγουν στα ψηλότερα χωριά του Πάρνωνα και να σωθούν - κατέκαυσε όλα τα χωριά της πεδιάδας του Έλους. Οι κάτοικοι μάλιστα της Γράμμουσας, κατά την επιδρομή του Ιμπραήμ, κρύφτηκαν για να σωθούν στο σπήλαιο «Καταφύγι» κοντά στον καταρράκτη του Ευρώτα.
Τον Σεπτέμβριο του 1825, 400 (ή 300) κάτοικοι του Βρονταμά -γυναικόπαιδα και οπλισμένοι άντρες υπό την ηγεσία του παπα -Δημήτρη Παπαδημητρίου και του οπλαρχηγού Γιαννάκη Καραμπά -αντιστάθηκαν στο στρατό του Ιμπραήμ κλεισμένοι στο σπηλαιώδη τρισυπόστατο Ναό της Θεοτόκου, του Αγίου Νικολάου και του μεγαλομάρτυρα Νικήτα του 12^ου αιώνα, γνωστό και ως Παλαιομονάστηρο. Στην αρχή αναχαίτισαν με επιτυχία όλες τις εφόδους των Αιγυπτίων. Στις 15 Σεπτεμβρίου όμως, οι Αιγύπτιοι πολιορκητές, αδυνατώντας να καταλάβουν τον οχυρό αυτό χώρο, ανατίναξαν τον λόφο - οροφή του μοναστηρίου και από το άνοιγμα ρίχνοντας κλαδιά, μπαρούτι και θειάφι και βάζοντας φωτιά, έκαψαν ζωντανούς ή θανάτωσαν με ασφυξία όλους τους έγκλειστους. Το ολοκαύτωμα του Παλαιομονάστηρο ου αποτελεί ένδοξη σελίδα της Ιστορίας μας ανάλογη των ολοκαυτωμάτων στο Κούγκι και στο Αρκάδι.

ΕΝΟΤΗΤΑ Γ'